ΤΟ ΧΟΡΕΥΤΙΚΟ ΔΡΩΜΕΝΟ ΤΗΣ "ΚΑΝΙΛΙΤΣΑΣ"

ΤΟ ΧΟΡΕΥΤΙΚΟ ΔΡΩΜΕΝΟ ΤΗΣ "ΚΑΝΙΛΙΤΣΑΣ"
της Ελένης Φ. Φιλιππίδου

Πτυχιούχου Τ.Ε.Φ.Α.Α Πανεπιστημίου Αθηνών

Εισαγωγή

Η γιορτή της γέννησης του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, στις 24 Ιουνίου, έχει συνδυαστεί με έθιμα τα οποία μεταφέρουν στη χριστιανική εποχή τελετές και δρώμενα προγενέστερων εποχών. Προφανώς, η ημερολογιακή προσέγγιση με το θερινό ηλιοτρόπιο εξηγεί αυτήν τη διαχρονική συνέχιση. Λαϊκή μαντική διαδικασία, από τις πιο τελετουργικές όλων των παραδόσεων του τόπου μας, το έθιμο του Κλήδονα, σύμφωνα με το οποίο αποκαλύπτεται στις άγαμες κοπέλες η ταυτότητα του μελλοντικού τους συζύγου, έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα. Η αναφορά στην Πυθία είναι έκδηλη, ενώ η ίδια η λέξη υπάρχει από την εποχή του Ομήρου. Κληδών ονομαζόταν ο προγνωστικός ήχος, και κατ' επέκταση το άκουσμα οιωνισμού ή προφητείας, ο συνδυασμός τυχαίων και ασυνάρτητων λέξεων ή πράξεων κατά τη διάρκεια μαντικής τελετής, στον οποίο αποδιδόταν προφητική σημασία.Στη Νέα Βύσσα το έθιμο του Κλήδονα είναι γνωστό με το όνομα "Κανιλίτσα", πιθανότατα παραλλαγή του ονόματος "Καληνύτσα" εκ του "Καλή νυφίτσα" και τούτο διότι εκείνη την ημέρα συνηθιζόταν νεαρά κορίτσια να ντύνονται νύφες. Το έθιμο της "Κανιλίτσας" είναι ευετηριακό χορευτικό δρώμενο, το οποίο τελείται στις 24 Ιουνίου. Το έθιμο αυτό παλιότερα τελούνταν στο Μποσνοχώρι της Ανδριανούπολης. Ωστόσο τον Αύγουστο του 1923, με τη συνθήκη της Λωζάνης, πού όριζε τα όρια μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, οι Μποσνοχωρίτες μεταφέρθηκαν στην τοποθεσία όπου βρίσκεται σήμερα η Νέα Βύσσα, φέρνοντας μαζί τους και τα ήθη και έθιμά τους. Ένα από τα έθιμα αυτά ήταν και το έθιμο και της "Κανιλίτσας".

Η Παραμονή του Εθίμου

Το έθιμο τελείται σε κάθε γειτονιά, στο πηγάδι κάποιου σπιτιού και γενικότερα όπου υπάρχει νερό. Την παραμονή της γιορτής του Ιωάννη του Προδρόμου, στις 23 του Ιούνη, τέσσερα ελεύθερα κορίτσια στέκονται μπροστά σε ένα πηγάδι, κρατώντας ένα λευκό σεντόνι πάνω από το κεφάλι τους από τις τέσσερις γωνίες του και τραγουδώντας:

Κανιλίτσα μου προυτουστέφανημάνα μ’ με στειλειγια κρυό νερό και για δροσερόνα ποτίσουμι το βασιλικό και το μαραντό

Μετά την ολοκλήρωση του τραγουδιού, μια γυναίκα αντλεί ένα κουβά νερό από το πηγάδι και το ρίχνει πάνω στο σεντόνι.Στο σημείο αυτό αρμόζει να αναφερθεί ότι σε περιπτώσεις ανομβρίας τα τέσσερα αυτά κορίτσια με το σεντόνι πάνω από το κεφάλι, διαβαίνουν σε όλα τα σπίτια του χωριού τραγουδώντας τους ίδιους στίχους και οι νοικοκυρές του κάθε σπιτιού τους ρίπτουν νερό. (έθιμο "Ντόντουλας").

Τα σημάδια

Το σούρουπο της ίδιας μέρας τα κορίτσια που θα συμμετέχουν στο έθιμο της "Κανιλίτσας" ρίπτουν μέσα σ’ ένα "μαστραπά" γεμάτο με νερό και λουλούδια, τα "σημάδια" τους (χρυσαφικά) δεμένα σε μία κλωστή. Στη συνέχεια κλείνουν το "μαστραπά" και τον αφήνουν έξω στην αυλή, όλο το βράδυ, έτσι ώστε να δουν τα σημάδια τους τα άστρα και να ’χουν επιτυχία στην επιλογή συντρόφου.

Η Μέρα του Εθίμου

Η μάζωξη

Στο σπίτι όπου θα τελεστή το έθιμο μαζεύονται όλα τα ελεύθερα κορίτσια, ηλικίας 9-12 ετών, που θα συμμετάσχουν σε αυτό. Μαζί τους βρίσκονται και τα τρία "Κανιλιτσούδια", μικρά κορίτσια ηλικίας 5-8 ετών. Όλα μαζί τα κορίτσια περιμένουν τη νύφη, η οποία έρχεται από γειτονικό σπίτι.

Η Κανιλίτσα

Η κοπέλα που ντύνεται νύφη, πρέπει να είναι ελεύθερη και κάθε χρόνο διαφορετική. Κάθε γειτονιά είχε τη δική της Κανιλιτσα, η οποία φορούσε την νυφική τοπική ενδυμασία, τα "νυφκάτα" και στο κεφάλι της είχε τη "γκαρλάντα". Αφού συναθροίζονται τα κορίτσια στον τόπο, όπου θα τελεστή το έθιμο, η νύφη μαζί με δύο φίλες της, οι οποίες την κρατάνε, η μία από δεξιά και η άλλη από αριστερά, βγαίνουν από μέσα από ένα "μπαχτσε" γεμάτο με λουλούδια. Τα τρία κορίτσια περπατάνε μέχρι το σπίτι, όπου θα γίνει η αναβίωση του εθίμου, τραγουδώντας τα ακόλουθα τρία τραγούδια.

1. Κι ου βασιλιάς δα κάμει χαρά (δις)χαρά κι παναήρι (δις)Καλνάει δώδεκα χωριά (δις)και δεκαπέντε κάστρα (δις)Καλνάει και τον Κωνσταντή(δις)γαμπρό για να τον κάμει(δις)Κι ο Κωνσταντής απ’ τη ντροπή(δις)γύδρους τον περιχιέται(δις)Βασιλοπούλα τον κοιτάζει(δις)πο’ να ψηλό σαράι(δις)Τουν ρίχνει ένα χρυσό τσιβρέ (δις)τουν γύδρου τ’ να σφουγγίσει. (δις)

2. Τρία καράβια έρχονται, μακριά είνι δεν φαίνονταιμακριά κι αν αρμενίζουν, την αγάπη μου γυρίζουν (δις).Το ένα φέρνει τη βροχή, να ζήσει η αγάπη μου η χρυσήαχ και τ’ άλλο πάει αντάμα, στην αγάπη μου για πάντα (δις).Το τρίτο πάει δρομί-δρομί, βρίσκει την πόρτα της κλειστήαχ και τα κλειδιά παρμένα, κλάιν’ τα μάτια μου για σένα (δις).Και τη γειτόνισσα ρωτώ, που είνι η αγάπη μ’ π’ αγαπώαχ μέσα είναι και κοιμάται, και για σένα δε θυμάται (δις).Κοιμάται με τη μάνα της, ας παρ’ και μένα αντάμα τηςαχ και με τον αδερφό της, ας παρ’ και μένα στο πλευρό της (δις).

3. Ανάμεσα σε δυο βουνά αμπέλι φυτιμένουκάνει σταφύλι ριζιτό κι του κρασί τ΄μιλάτου.Όποια μάνα κι αν το πινε ποτές πιδί δεν κάμει.ας το πινι κι η μάνα μου κι ας μη με κάμνει μένα.Τι μ’έκαμει κι μ’ αφησει στα έρημα στα ξένακαμνου τις ξένις αδερφές, τις ξένις κάμνου μάνις.Κάμνου κι μια παραδερφή τα ρούχα μ’ να μι πλύνειτα πλένει μια, τα πλένει δυο, στο τρίτο τα βαριεται.

Άνοιγμα "μαστραπά"

Με τον ερχομό της Κανιλίτσας στον τόπο τέλεσης του εθίμου, οι μεγαλύτερες κοπέλες και τα "Κανιλιτσούδια" σχηματίζοντας ζευγάρια τοποθετούνται σε δύο ομόκεντρους κύκλους, στον εσωτερικό κύκλο κάθονται τα τρία "Κανιλιτσούδια" και στον εξωτερικό οι μεγάλες κοπέλες με τη νύφη καθισμένη σε μια καρέκλα. Στο κέντρο των δύο κύκλων είναι τοποθετημένος ο "μαστραπάς", με τα σημάδια.Αμέσως μετά, μία γυναίκα πρωτοστέφανη, νιόπαντρη, έχοντας και τους δυο της γονείς εν ζωή και επίσημα ντυμένη ανοίγει το "μαστραπά", τραγουδώντας τα παρακάτω:

Άνοιξε Κληδω μ’ άνοιξεν’ ανοίξει το ριζικό μαςκι όσα καλά της Βενετιάςόλα να ’ναι δικά μας

Στη συνέχεια όλα τα κορίτσια μαζί τραγουδάνε:

Μας άνοιξαν το "μαστραπά"να πούμε τα τραγούδιανα μας ακούσουν οι έμορφεςκαι τα παλληκαρούδια

Κατόπιν με τη σειρά τα ζευγάρια τραγουδάνε από ένα "μανέ". Αφού τελειώσουν όλα τα ζευγάρια με τους "μανέδες" τους, ξεκινάνε τα "Κανιλιτσούδια" να λένε και κείνα το δικό τους "μανέ". Ενδεικτικά αναφέρονται:

1. Αρχίνιψι γλουσσίτσα μουΚοτσάκια ν’ αραδιάζεις,τους έμορφους από ψηλάγια να τους κατεβάζεις.

2. Ζωγράφος που ζωγράφισετον Άγιο Κωνσταντίνονα ζωγραφίσ’ και το πουλί μ’χίλια φλουριά του δίνω.

3. Τριανταφυλλούδα μ’ κόκκινηΛουίρ-λουίρ κουντζέδις, κι από καρσί τσακίσματα κι από κοντά τσιουλμπέδις.

4. Μέσα στη μέσ’ τη θάλασσα είδια ένα λιλέκι θάρσα ήταν αγάπη μου Με τ’ άσπρο του γιλέκι.

Σε κάθε "μανέ" που λέει ένα "Κανιλιτσούδι", τραβά την κλωστή από το "μαστραπά" και βγάζει ένα σημάδι. Όλο το παραπάνω εθιμοτυπικό επαναλαμβάνεται μέχρις ότου τελειώσουν όλα τα σημάδια. Όταν το έθιμο φτάνει στο τέλος του τα αγόρια της γειτονιάς πού έχουν μαζευτεί γύρω από την αυλή του σπιτιού, ρίπτουν στα κορίτσια "αυρόμπλα" και κατόπιν ξεκινά από τις συμμετέχουσες ο χορός, πού πάντα ήταν ο 7σημος Συρτός.

"ΤΑ ΚΑΝΙΛΙΤΣΙΑΤΚΑ"

Την παραμονή της γιορτής των Αγίων Αποστόλων γινόταν τα "Κανιλιτσιατ’κα", τουτέστιν το γλέντι της Κανιλίτσας. Από νωρίς συναθροίζονται σε κάποιο σπίτι όλες οι μητέρες των κοριτσιών, που συμμετείχαν στο έθιμο φέρνοντας η καθεμιά από το σπίτι της υλικά για την παρασκευή της "μηλίνας", όπως επίσης φρούτα και λαχανικά. Μετά την ολοκλήρωση της προετοιμασίας του γλεντιού, από τις μητέρες, αρχίζουν να καταφθάνουν στο σπίτι και τα κορίτσια, τα οποία φέρνουν μαζί τους και μία δραχμή, την οποία δίνουν για να πάρουν πίσω τα σημάδια τους. Στη συνέχεια όλες μαζί ξεκινάνε το τραγούδι.

Πηγές:

Φιλιππίδου Φ. Ε, Κουτσούμπα Ι.Μ, Τυροβολά Κ.Β. (2009). Η μορφή του χορού και η συμβολική λειτουργία της στο χορευτικό δρώμενο της "Κανιλιτσας" στη θρακική κοινότητα της Νέας Βύσσας, Πρακτικά 17ου Διεθνές Συνεδρίου Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού, Κομοτηνή: Τμήμα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού. 

 

πηγη: http://elenifilippidou.blogspot.com/